حضور کم فروغ روحانیت در عرصه تقنین و سیاست گذاری | تبیین خدمات حوزه و نظام

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران و آغاز طلیعه دهه پنجم انقلاب اسلامی، سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا در صدد تبیین خدمات متقابل حوزه و نظام اسلامی در عرصه های مختلف برآمده است در این راستا با حجت الاسلام والمسلمین رفعتی سخنگوی حوزه های علمیه به گفت وگو نشسته ایم.

مشاور عالی آیت الله اعرافی ضمن تبیین خدمات متعدد حوزه به نظام اسلامی، از رسانه ها بویژه رسانه ملی می خواهد به دستاوردهای حوزه و روحانیت بیشتر توجه داشته باشد.

حجت الاسلام والمسلمین رفعتی از نقص ها در عرصه تقنین و سیاست گذاری به دلیل حضور کم فروغ روحانیت در این عرصه ها می گوید و بر بهره گیری حداکثری دستگاه های حاکمیتی و اجرایی از ظرفیت های روحانیت و حوزه ها تاکید می کند.

مشروح گفت وگوی تفصیلی خبرگزاری رسا با مشاور عالی مدیر حوزه تقدیم خوانندگان گرامی می شود می شود.

رسا- تقدیر و تشکر می کنم از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید، با توجه به این که چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب را پشت سر گذاشته ایم و در آغاز دهه پنجم انقلاب قرار داریم، برای شروع سخن بفرمایید که به نظر شما نظام اسلامی چه فرصت های را در اختیار حوزه علمیه قرار داده است؟

بسم الله الرحمن الرحیم

از خبرگزاری وزین رسا به دلیل توجه به این موضوع تشکر می کنم؛ موضوع چهل سالگی انقلاب فرصتی است که خدمات متقابل حوزه علمیه به نظام و جامعه و خدماتی که نظام به حوزه های علمیه داشته است از سوی شخیصت هایی که در حوزه هستند بازگو و تبیین شود تا مرم با این خدمات آشنا شوند.

در راستای سؤال مطرح شده باید عرض کنم، اگر انقلاب اسلامی به پیروزی نرسیده و این نظام تشکیل نشده بود به طور قطع ما امروز شاهد حوزه بزرگ جهان تشیع در قم نبودیم؛ سیاست های رژیم شاهنشاهی بر حذف روحانیت از صحنه های اجتماعی و علمی و حتی مرجعیت بود؛ امروزه حوزه علمیه قم و حوزه های علمیه سراسر کشور مهم ترین حوزه های علمیه جهان شیعه هستند حتی نسبت به حوزه علمیه نجف که دارای قدمت هزار ساله است به دلیل کمیت و کیفیتی که در حوزه علمیه قم وجود دارد از برتری برخوردار است که این موارد نیز به برکت نظام اسلامی است که نباید از آن غافل شد.

با همه بی مهری ها یا کم مهری ها و کم لطفی هایی که دولت ها در این چهل سال نسبت به حوزه داشته اند اصل نظام و انقلاب خدمات فراوانی برای حوزه های علمیه داشته است؛ حوزه ای که مستقل است و وابستگی به دولت و حتی نظام ندارد اما چون این انقلاب، انقلاب اسلامی و نظام اسلامی است در اعتلای حوزه های شیعه به ویژه حوزه علمیه قم نقش بسزایی داشته است.

به طور قطع اگر این انقلاب از سوی امام خمینی(ره) به پیروزی نرسیده بود امروزه ما نه از لحاظ کمیت این تعداد روحانی را می داشتیم و نه از نظر علمی در این رتبه ای که هستیم می بودیم؛ به گونه ای که قم مرجعیت دینی کل جهان تشیع را دارد؛ درست است برخی مراجع درن جف هستند اما این را هم عرض می کنم که اگر مرجعیت دینی حوزه های علمیه سراسر دنیا را نگاه کنید از طریق قم هدایت می شوند و یک وابستگی به حوزه علمیه در قم دارند چه از طریق جامعه المصطفی یا از طریق خود حوزه یعنی مرجعیت دینی جهان اسلام و مرجعیت علمی، انقلابی و سیاسی برای تمام شیعه، قم است.

این روایت امام صادق(ه) که می گوید علم از قم به سراسر دنیا منتشر می شود امروزه به برکت انقلاب اسلامی محقق شده است که اگر در این چهل سال رژیم طاغوتی وجود داشت حوزه علمیه را سرکوب می کرد و افراد کمی نیز به حوزه علمیه می آمدند و از نظر کمی و کیفت حوزه نیز تزلزل پیدا می کرد و این موارد خدماتی است که انقلاب نسبت به حوزه علمیه داشته است.

در مقابل نیز حوزه علمیه نیز خدمات بسیار شایانی داشته که در این چهل سال کم تر بیان شده است و مردم نیز خبر ندارند که حوزه چه مقدار به جهت وظیفه ذاتی خودش به این نظام خدمت کرده است زیرا این نظام و انقلاب برخاسته از حوزه و فرزند حوزه است بنابرین حوزه علمیه احساس وظیفه کرده است که حمایت فکری، معنوی، سیاسی و اجتماعی و حمایت های همه جانبه از آن داشته باشد بنابراین خدماتی که حوزه به نظام کرده است را اگر نگوییم چند برابر خدماتی است که نظام به حوزه کرده باید گفت خدمات متقابل را داشته است که من معتقد هستم چندین برابر خدمتی که نظام به حوزه داشته، حوزه خدمت کرده است.

در اصل تاسیس انقلاب اگر حوزه و امام خمینی(ره) نبود این انقلاب به پیروزی نمی رسید و در زمان دفاع مقدس نیز در قشر عادی مردم از هر دویست نفر یک نفر یعنی کمتر از یک درصد شهید شده اند در حالی که سه درصد روحانیت در زمان دفاع مقدس شهید شده اند که در مقابل با سایر اصناف رقم بالایی است.

خدمات حوزه به نظام اسلامی

رسا ـ تحلیل شما درباره خدمات حوزه های علمیه به نظام اسلامی چیست؟ حوزه و روحانیت به عنوان منشا انقلاب چقدر به نیازهای جامعه اسلامی توجه داشته است؟

در عرصه علوم اسلامی حوزه علمیه متنوع ترین رشته ها را در زمینه علوم اسلامی دارد؛ درختواره رشته های علوم حوزوی، دینی و اسلامی با حدود دویست رشته و گرایش در حال راه اندازی است که تنوع این رشته با پیش از انقلاب قابل مقایسه نیست؛ زیرا مجموعه رشته های حوزه علمیه پیش از انقلاب به هشت رشته نمی رسید و رشته هایی مانند فقه و اصول جنبه عمومی داشتند و ادبیات عرب نیز مقدماتی بود و در فلسفه و تفسیر نیز تعدادی انگشت شمار تحصیل می کردند و این مورد خدماتی از خدمات حوزه علمیه برای نظام است.

در زمیه علوم انسانی و اسلامی سازی علوم انسانی، مطالعاتی که حوزه های علمیه یعنی تمام سازمان روحانیت، مجموعه ها و نهادهای حوزوی انجام داده اند بسیار زیاد است؛ برخی موارد از علوم انسانی که به دانشجویان تدریس می شود مطابقتی با دیدگاه های دین ندارد و حوزه علمیه مسؤولیت دغدغه رهبر معظم انقلاب مبنی بر اسلامی سازی علوم انسانی را به دوش کشیده است به گونه ای که بیش از هفت هزار اثر علمی در زمینه اسلامی شدن علوم انسانی چاپ و صدها مقاله توسط محققین حوزی تدوین شده است.

مؤسسات مختلفی در زمینه اسلامی سازی علوم انسانی فعالیت داشته اند و ویژه حوزه علمیه نیست؛ به عنوان مثال مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره) نهصد اثر، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه هشتصد اثر، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و علوم و فرهنگ اسلامی بیش از هزار اثر در زمینه اسلامی سازی علوم انسانی داشته اند؛ گرچه علوم انسانی در دانشگاه ها اسلامی نشده اما حوزه علمیه به وظیفه خود عمل کرده است که ادامه راه، اراده جدی از طرف مقابل را می پذیرد.

یکی از خدمات علمی دیگر حوزه علمیه این است که پس از انقلاب اسلامی نزدیک به یک میلیون و دویست و چهل هزار عنوان کتاب منتشر شده است که یک میلیون آن عنوان جدید و چاپ اول است که از میان کتاب های چاپ جدید 15 درصد آن مربوط به  حوزه دین است که بیشتر از سوی روحانیان و حوزه های علمیه و نهادهای حوزوی تدوین شده است یعنی بیش از 195 هزار عنوان کتاب که جدید چاپ شده اند مربوط به حوزه علمیه است.

امروزه در کشور هزار و 296 مجله علمی پژوهشی یا ترویجی و تخصصی منتشر می شود که 682 مجله در زمینه علوم انسانی است در این میان 320مجله مرتبط به عرصه دین است که چند هزار طلبه محقق در این مجلات دینی فعالیت می کنند و 170 مجله دینی نیز به صورت مستقیم تحت اشراف نهادهای حوزه علمیه است یعنی صد در صد به حوزه علمیه وابسته است.

در زمینه تولید نرم افزارهای نوین دینی، علمی اسلامی و کتابخانه های دیجیتال حوزه علمیه گام های بزرگی برداشته است اولین نرم افزارهای علوم اسلامی حتی پیش از این که کشور های اسلامی و دیگر مذاهب، در قم و با پشتوانه رهبر معظم انقلاب تولید شده است که تاکنون 600 نرم افزار تولید داشته است که از این مراکز می توان به مرکز نور اشاره کرد.

پیش از انقلاب یک مدرسه برای خواهران طلبه وجود داشت اما امروزه 500 مدرسه علمیه ویژه خواهران وجود دارد یعنی حتی بیش از برادران و بیش از 50 هزار خواهر طلبه از این مدارس فارغ التحصیل شده اند و در مراکز تبلیغی و فرهنگی خدمت می کنند و خدماتی که بیان شد اختصاص به برادران ندارد و قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست.

خدمات حوزه به دانشگاه

حوزه علمیه برای دانشگاه ها نیز خدماتی داشته است که بسیاری از فارغ التحصیلان حوزوی در دانشگاه ها تدریس دارند و حتی در رشته های غیر اسلامی مانند روانشناسی، جامعه شناسی و موارد دیگر چندین هزار روحانی در دانشگاه ها تدریس دارند.

توسعه مراکز تخصصی نیز باید در نظر گرفته شود؛ در قم بیش از 40 مرکز تخصصی وجود دارد و هر مرکز ممکن است چندین رشته داشته باشد و در شهرستان ها نیز بیش از این تعداد است که  جدید تأسیس شده است؛ این ها خدمات علمی است که حوزه انجام می دهد.

در راستای تبلیغ دین در میان مردم نیز خدماتی که روحانیت داشته است به صورت کلی قابل مقایسه با پیش از انقلاب نیست زیرا پیش از انقلاب در ایام خاصی تعداد محدودی برای تبلیغ اعزام می شدند اما امروزه مبلغان در ایام فاطمیه، اعتکاف و حتی نوروز برای راهیان نور به تبلیغ مشغول هستند و همچنین مبلغان تابستانی که سه ماه تابستان به تبلیغ می روند.

اعزام سالانه بیش از 20 هزار مبلغ 

مبلغ مستقرثابت نیز وجود دارد که امروزه  بیش از 20 هزار طلبه در طول سال برای تبلیغ اعزام می شوند و هزاران طلبه نیز به صورت ثابت مستقر در سراسر کشور هستند؛ برای تبلیغ خارج از کشور نیز اعزام های فراوانی صورت می گیرد گرچه در برخی موارد کم کاری از نهادهای اعزام کننده وجود دارد اما حوزه علمیه نیروی مناسب را تربیت کرده است و می تواند به سراسر کشور و جهان نیرو اعزام کند.

امروزه 900 شهر و منطقه دارای امام جمعه هستند که همگی آنها پروش یافته حوزه علمیه هستند که باید به مبلغین اضافه شوند؛ پیش از انقلاب یک یا دو نمازجمعه وجود داشته است اما امروزه افزایش یافته است که این از خدمات نظام به حوزه علمیه است که روحانیت توانسته در عرصه سیاسی و اجتماعی حضور داشته باشد همچنین امروزه بیش از 74 هزار مسجد دارای امام جماعت هستند و بیش از 90 هزار هیأت مذهبی وجود دارد که روحانیت در تمامی مراسمات آنها حضور دارد.

یکی دیگر از عرصه های جدید فعالیت فرهنگی و تبلیغی که برای کشور و جهان به وجود آمده، فعالیت در فضای مجازی است که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب است و در دیدار اخیر با دفتر تبلیغات و مردم قم به آن تأکید کرده اند که یک مبارزه فرهنگی در عرصه پهناور جهانی است که باید در این جنگ فرهنگی در فضای مجازی حضور مؤثر داشته باشیم و بر فرهنگ بی دینی و استکبار غلبه کنیم و نیازهای دینی را برای جوانان و کاربران فضای مجازی تأمین سازیم.

امروزه بیش از 170 گروه تبلیغی در فضای مجازی وجو دارد که بیش از هزار طلبه در آنها فعالیت می کنند ؛ 150 روحانی در عرصه بین المللی با زبان های مختلف در این عرصه فعالیت می کنند؛ عرصه رسانه نیز باید به فضای مجازی اضافه شود که رادیو معارف، شبکه جهانی ولایت، رادیو گفت و گو، شبکه قرآن و معارف سیما و این گونه شبکه ها حوزه علمیه محتوای آنها را تولید می کند و نباید از آنها غلفت کرد.

نزدیک به دو هزار استاد از طریق نهاد رهبری در دانشگاه ها حضور دارند و در کنار تدریس به کار فرهنگی در دانشگاه ها مشغول هستند که اگر این نهاد در دانشگاه فعالیت نمی کرد با مشکلات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در برخی دانشگاه ها مواجه می شدیم چنانچه در این چهل سال دشمنان تلاش بسیاری کردند تا دانشگاه را کانون اغتشاشات و ضد دین قرار دهند اما با حضور مؤثر روحانیان در چارچوب تشکیل نهاد رهبری توانسته است فضای فرهنگی را تا حدودی حفظ کند.

یک سوم کتابخانه های کشور مربوط به حوزه و اغلب آنها برای استفاده عمومی است

در کشور بیش از 2 هزار کتاب خانه عمومی وجود دارد که هزار و 50 کتابخانه یعنی یک سوم کتابخانه های عمومی کشور مربوط به مراکز و مدارس حوزوی است که اغلب آنها نیز عمومی است مانند کتابخانه مسجد اعظم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، آیت الله مشکینی و آیت الله گلپایگانی که زیر مجموعه حوزه علمیه یا نهادهای حوزوی است و استفاده از آنها برای همه آزاد است؛ بیش از 70 کتابخانه تخصصی مانند کتابخانه تخصصی فقه، فلسفه و تفسیر زیر نظر نهادهای حوزوی فعالیت می کنند که غیر حوزویان نیز می توانند از آنها استفاده کنند.

 مردم باید بدانند حوزه علمیه چه خدماتی داشته است که هم خبرگزاری ها و هم ما مسوؤلان باید این اطلاع رسانی را انجام دهیم چنانچه امام خمینی(ره) بیان می کردند و رهبر معظم انقلاب نیز می گویند به مردم امید دهید که دشمن تلاش می کند مردم را نا امید سازد که اگر این آمارها بیان شود مردم امیدوار می شوند گرچه هنوز هم به حد مطلوب نرسیده ایم اما بدین معنی نیست که کاری انجام نشده است.

یکی دیگر از فعالیت های فرهنگی شرکت در فعالیت های اجتماعی و اردوهای جهادی و خدمت رسانی است است که رهبر معظم انقلاب در دیدار با طلاب حوزه علمیه تهران خدمت رسانی به مردم را از وظایف روحانیت بیان کردند؛ ما اگر بخواهیم در دل مردم حضور داشته باشیم و بر افکار و قلب ها تأثیرگذار باشیم باید مانند انبیا به مردم خدمت کنیم.

در این چهل سال حوزه های علمیه به بخشی از وظیفه خدمت رسانی خود عمل کرده است چنانچه در زمان های زلزله مشاهده می شود روحانیت در کنار نخستین گروه های هلال احمر حاضر است که خدمات فراوانی اعم از امداد رسانی یا حمایت روحی و معنوی انجام می دهند؛ روحانیت حتی در ساختن درمانگاه ها و راههای فراوانی مشارکت داشته است اما به دلیل عدم وجود سازمانی که آنها را سازماندهی کند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد بلکه تمامی آنها به صورت خود جوش انجام شده اند.

علاوه بر آن موارد باز هم خدماتی که متقابلا حوزه برای نظام داشته است حضور روحانیت در مراکز نظامی، سپاه، ارتش و نیروی انتظامی و نمایندگی های ولی فقیه در استان ها و همچنین خارج از کشور است؛ امروزه بیش از 3هزار روحانی قاضی در قوه قضاییه داریم که البته حوزه بیش از این نیرو تربیت کرده و این سهل انگاری در نهاد قضایی است که نیروی کم تری جذب کرده است.

خدمات خارج از کشور نیز فراوان است به گونه ای که حوزه علمیه قم امروزه حوزه های علمیه سراسر جهان تشیع را سرپرستی می کند گرچه حوزه علمیه کشورهایی مانند عراق مستقل است اما غالب آنها از قم مدیریت می شوند و جامعه المصطفی که یک نهاد حوزوی است چنین کاری را انجام می دهد.

پیش از انقلاب تعداد طلاب غیر ایرانی محدود بود اما امروزه از بیش از صد کشور جهان در جامعه المصطفی تحصیل می کنند و بیش از 50 هزار طلبه نیز فارغ التحصیل شده اند که برخی فارغ التحصیلان در سطح ریاست جمهوری نیز حضور پیدا کرده اند به عنوان مثال در نیجریه شیخ زکزاکی تحصیل کرده قم است که  افراد فراوانی را جذب کرده است و امروزه نیجریه از سوی او احساس خطر می کند؛ البته بی جهت احساس خطر می کنند زیرا تشیع خطری برای انسان ها ندارد بلکه برای استکبار و صهیونیسم خطر دارد.

یکی از خدماتی که این نهاد حوزوی داشته آشنا کردن 24 هزار طلبه با زبان فارسی است؛ کدام نهاد دولتی با بودجه کلان توانایی انجام چنین کاری را دارد؟ بیش از 12هزار اثر علمی به 58 زبان دنیا منتشر شده است.

رسا ـ دستاوردهای مهمی را بیان کردید که برای ما نیز تازگی داشت؛ اما گلایه ای که در این زمینه وجود دارد و برخی از مراجع و بزرگان حوزه نیز به آن نقد دارند این است که حوزه علمیه نتوانسته دستاوردهای مهم و ارزشمند خود را به جامعه عرضه کند؛ در دوره مدیریت آیت الله اعرافی اتفاقات خوبی در زمینه رسانه ای شکل گرفته بفرمایید که حوزه چه برنامه ای را برای پر کردن این خلأ در دستور کار خود قرار داده است؟

 از دو سال گذشته اتفاقات مبارکی در دوران مدیر محترم حوزه های علمیه آیت الله اعرافی به وجود آمده است از آن موارد می توان به منصوب کردن سخنگو برای مدیریت حوزه علمیه برای اولین بار اشاره کرد که پیش از آن چنین جایگاهی وجود نداشت.

البته دبیرخانه فعالیت های رسانه ای حوزه علمیه پیش از این دوره یعنی در دوره مدیریت آیت الله بوشهری تأسیس شد که یکی از وظایف این دبیرخانه هماهنگی میان فعالان عرصه رسانه حوزه علمیه و راهبری، هدایت، حمایت و نظارت بر آنها است، اما با توجه به این که حوزه علمیه بودجه ای ندارد به ویژه در این زمینه مطرح شده فعالیت های کمی صورت گرفته است بنابراین بخش های مختلف حوزه موظف شده اند که فعالیت چهل ساله را تبیین کنند به صورت دقیق و بدون زیاده گویی و بدون این که کم از آنچه که انجام داده اند کم گذارند که ما نیز به عنوان سخنگوی حوزه های علمیه بتوانیم در اختیار خبرگزاری هایی که این فعالیت ها را برای مردم و برای جامعه علمی کشور و نخبگان عرضه می کنند بیان کنیم تا همگان از این فعالیت ها مطلع شوند.

در اینجا استمداد و استدعایی از اصحاب رسانه اعم از رسانه ملی و خبرگزاری ها داریم که این موارد را بیان کنند به عبارت دیگر ما نیازمند هستیم که رسانه ملی باکس ویژه ای به اخبار و فعالیت های حوزه در خبرها داشته باشد نه این که در ساعت غیر مناسب به آن بپردازد.

به رسانه ملی پیشنها می کنم همان گونه که در اخبار سراسری شبانگاهی گزارشی از فعالیت های چهل ساله در یک محور مانند سد سازی ارائه می دهد بیاید از فعالیت های علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حوزه های علمیه نیز گزارشی تهیه کند.

رسا ـ علی رغم این که حوزه علمیه خاستگاه نظام اسلامی و مادر نظام اسلامی است و به تعبیر امام خمینی حوزه قاعده نظام جمهوری اسلامی است اما در عرصه تقنین و اجرا حوزه نقش چندانی ندارد؛ تحلیل شما در این باره چیست؟

علی رغم این که در جامعه بیان می شود حکومت آخوندی است، اما نقش روحانیت در مسائل تقنینی و اجرایی کم است حتی در مسائل قضایی یعنی وجود روحانیان به عنوان قاضی در برابر غیر روحانی بسیار کم است و حتی در جایگاه هایی که به فتوای امام خمینی(ره) قاضی باید مجتهد باشد خلاف آن دیده می شود.

بله بر اساس قانون اساسی در رأس هرم ولایت، در شورای نگهبان و در منصب ریاست قوه قضاییه روحانیت حاضر است اما در خیلی از جایگاه ها نیاز به حضور روحانیت وجود دارد اما متأسفانه کمتر از روحانیان فاضل استفاده می شود؛ ساختار سازمان های دولتی نیز به نحوی است که می توان گفت حوزه کمتر می تواند نقش داشته باشد اما هر زمانی که در مسائل اجتماعی و اقتصادی و غیره ضعف مدیریت هایی را جامعه می بیند به نام روحانیت تمام می شود.

 امروزه مراجع بارها بیان کرده اند که بانک ها نباید ربوی باشد و جریمه تأخیر حرام است اما سیستم بانک زیر نظر یک شورای فقهی نیست که اگر گفت اشکال دارد، بپذیرد و متاسفانه توجهی به فتوای مراجع ندارد؛ در زمینه اسلامی سازی علوم انسانی نیز حوزه علمیه فعالیت فراوانی داشته است اما روحانیت در نهادهایی که اجرا کننده سیستم آموزشی نقش موثری ندارد که بخواهد برنامه را تغییر دهد.

بخش های خاصی در اختیار روحانیت است که کار اجرایی ندارد و تعداد مسؤولیت های روحانی اندک است؛ چنانچه دیده می شود حضور روحانیت در مجلس کم شده که سبب می شود افرادی که نسبت به قوانین شرع کم تر اطلاعی دارند نسبت به تقنین اقدام کنند؛ گرچه شورای نگهبان فیلتر مهمی است و مصوبات را در صورت اسلامی نبودن رد می کند اما حضور بیشتر روحانیت در مجلس را می طلبد.

 قانون مجلس نه تنها نباید برخلاف شرع باشد بلکه باید با آرمان ها و دیدگاه اهل بیت(ع) نیز مطابقت داشته باشد؛ شورای نگهبان می گوید خلاف شرع نیست اما آیا به آرمان های اهل بیت مطابقت دارد یا خیر شورای نگهبان به آن نگاه نمی کند و صرف این که با شرع مطابقت داشته باشد آن را تأیید می کند.

بنابراین اگر می خواهیم فضایل اسلام را در قانون قرار دهیم باید افراد اسلام شناس در مجلس حضور پیدا کنند و اگر بخواهیم و باید بخواهیم که جامعه اسلامی بسازیم باید قوانین آن جامعه با آرمان های اسلامی سازگار و با مدینه فاضله ای که اسلام به دنبال آن است سازگار باشد اما به دلیل این که حضور روحانیت در مجلس کم است به سمت حداقل های می رویم.

رسا ـ با تشکر از حضرت عالی به جهت فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.

بنده هم از شما تشکر می کنم؛ موفق باشید. /1324/ز502/ج